Türkiye Ekonomisinin 75 Yıllık Değişimi ve Krizlerle Dolu Yolculuğu

Servet Yıldırım – Renkli televizyondan cep telefonuna, internetten kişisel bilgisayara kadar birçok yenilikle bu dönemde tanıştık. Dünyanın ve teknolojinin lineer değil, logaritmik bir şekilde dönüştüğü bir dönemdi. Düşünüyorum da neler neler yaşandı ekonomilerde, bu 75 yılda…

– Türkiye ekonomisi yapısal kırılmalar, dönüşümler ve krizlerle şekillendi.

1970 yılı devalüasyonu, 1977’deki borç krizi derin izler bıraktı. 1980’deki 24 Ocak kararları ile yeni bir ekonomik modele geçildi. 1989 yılında sermaye hareketleri serbest bırakıldı. 1994 ve 2001 yıllarında ekonomi krizlerle sarsıldık. IMF ile defalarca standby anlaşması yaptık.

2001 yılında hazırlanan Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı, Türkiye’ye soluk aldırdı, istikrar getirdi. 2005 yılında Türk lirasından 6 sıfır attık. 2013 yılında Fed’in “tapering” sürecini başlatması bizim gibi gelişmekte olan piyasalardan sermaye çıkışlarını tetikledi. 2018 kur krizi canımızı sıktı. 2021’de ekonomi politikasındaki dönüşün ardından meydana gelen kurlardaki sert dalgalanma ve enflasyondaki yükseliş dengeleri bozdu.

Kur korumalı mevduat dönemi başladı. 2023’teki 6 Şubat depremi, ekonomideki kırılganlıkları artırdı, sorunları ağırlaştırdı. 2024 yılında ise ekonomide “rasyonele dönüş” başladı.

Neler yaşandı…

– Bu 75 yıl, dünya ekonomisinde de yapısal dönüşümlerin yaşandığı, krizlerin ve yeniden yapılanmaların öne çıktığı bir dönemdi. Değişimin hızının maksimuma çıktı, coğrafyalar değişti, rejimler yıkılıp yenileri kuruldu.

1971 yılında ABD’nin altın standardını terk etmesi ile Bretton – Woods sistemi sona erdi; yeni bir parasal sistem başladı. 1973’te OPEC ambargosu ile petrol krizi başladı ve dünyada enflasyon patladı. 1980’de yaşanan küresel kriz ve faiz şokları, gelişmekte olan ülkelerin borç krizine girmesi sancılı süreçlerdi.

1989’da Berlin Duvarı’nın yıkılması ve SSCB’nin dağılmasıyla doğu blokunun serbest piyasaya geçti; küresel ekonomiye entegre olmaya başladı. 1997 yılında Asya’da ve 1998’te Rusya’da yaşanan krizler, LTCM gibi dev fonların çöküşü sadece bu ülkeleri değil küresel ekonomiyi sarstı. 1990’ların sonlarında şişen dot-com balonu 2020 Mart ayında patladı; Nasdaq çöktü.

2008 yılında ise tarihin en büyük krizlerinden biri yaşandı; Lehman gibi dev bankalar battı. 2010’da Avrupa’da başlayan borç krizi ile Yunanistan, İspanya ve Portekiz iflasın eşiğine geldi. 2016 yılındaki Brexit kararı ile İngiltere AB’den ayrılma sürecine girdi.

Tarihe not düştü

2018’te Trump, Çin ile ticaret savaşına girdi. 2020’de başlayan COVID pandemisi ile ekonomiler kapandı, küresel üretim neredeyse durdu, ekonomiler resesyona girdi. 2022’de Rusya – Ukrayna savaşının başlaması, küresel enerji krizi ve gıda şokunu tetikledi. Küresel enflasyon şoku başladı, ülkeler faizleri yükseltti. 2024 yılında seçimi kazanan Trump, bu defa da yeni nesil ticaret savaşlarını başlattı.

Milliyet Gazetesi, bu 75 yıllık süreçte yaşanan tüm bu gelişmeleri günü gününe aktardı, tarihe not düştü. Thomas Piketty’nin dediği gibi “Ekonomi, servet ve gelirin nasıl biriktiğini, nasıl dağıldığını ve bu süreçlerin demokrasi üzerindeki etkilerini analiz eder.” Ve Daron Acemoğlu’nun yazdığı gibi “Kurumların nasıl şekillendiğini, ekonomik başarının ardındaki siyasi ve toplumsal dinamikleri inceler.” Yani ekonomi, sadece rakamların değil; kararların, değişimlerin, toplumların ve krizlerin hikayesidir.

Ve Milliyet, bu hikâyenin yaşayan tanıklarından ve aktarıcılarından biri olmaya devam ediyor.